|
|
|
نگاهی بر جایگاه زنان در ادبیات آئینی ایران زمین |
|
|
|
مسول آفرینش های ادبی حوزه هنری استان بوشهر با اشاره به خلق اثر زنان در چهار گونه ، رساله های اخلاقی، ادبیات عامه، ادبیات غنایی و ادبیات عرفانی، گفت: زنان ادیب آیینی از جایگاه بسیار رفیع و ارجمندی برخوردار است. شاعران زن در حوزه ادبیات دفاع مقدس، عاشورایی، انتظار، غدیر ، رضوی و.. فعالیت گسترده دارند. |
|
|
از بوشهر؛ نام گذاری روز اول محرم در تقویم رسمی کشور به روز شعر و ادبیات آیینی همزمان با بزرگداشت شاعر عاشورایی محتشم کاشانی، اتفاقی ارزشمند است اگر بخواهیم در اینجا به صورت خلاصه از این شاعر قله نشین بگویم، تنها کافی است به معروف ترین اثر محتشم کاشانی، ترکیب بند عاشورایی او اشاره کنیم که در ایام عزاداری سید الشهدا (ع) مساجد، تکایا و مجالس سوگواری را با کتیبه های منقوش به این اشعار، سیاه پوش می کنند. در این زمینه گفتگویی داشتیم با مسعود عرب زاده مسؤول آفرینش های ادبی حوزه هنری انقلاب اسلامی استان بوشهر و همچنین نویسنده و پژوهشگر برجسته استان بوشهر که در ادامه تقدیم مخاطبان خواهد شد.
در پاسخ به این سوال که زنان ادیب در ادبیات آئینی چه نقشی دارند باید عرض کرد: در ادبيات کلاسيک ايران بازنمايی «شخصيت زن» تابع قوانين و قواعد مشخصی است. گذشته از اجتماعات نخستین که مادرشاهی در آن رواج داشته، در طول تاریخ، مرد بر زن مسلط بوده و رابطه میان این دو با کشاکش همراه بوده است. مردان جز برتری‌هایی که از نظر جسمی، اقتصادی و اجتماعی در جامعه داشته‌اند، از موهبت آموزش و تحصیلات نیز برخودار بوده‌اند و از آنجا که اکثریت باسوادان جامعه را «مردان» تشکیل می‌دادند، تاریخ و ادبیات نیز به قلم آنان نوشته شده و بدین ترتیب با باورمندی‌های «مردسالارانه» جایگاه زن را در ادبیات مشخص نموده‌اند.
وی افزود: باتوجه به متون کلاسيک و نوع نگاه و پرداختی که نويسندگان و شاعران نسبت به حضور و شخصيت‌پردازی زن در ادبيات داشته‌اند می‌توان به چهار گونه کلی از حضور زن در اجتماع در اين تقسيم‌بندي کرد؛ زن در رساله‌های اخلاقی، زن در ادبیات عاميانه، زن در ادبيات غنايی و زن در ادبيات عرفانی.
عرب زاده در ادامه اظهار کرد: ويژگی بارز دسته اول زنان خصوصيت‌های اخلاقی و در حاشيه خصوصیات جسمانی آن‌هاست. زن خوب در اين قبيل رساله‌های اخلاقی، شخصيتی است شريف، خانواده‌دار، نيک‌سرشت، زيباروی، مطيع، نرم‌خو و بارور و به‌ويژه وفادار به همسر. به اين معنا که بايد در انقياد مرد خانواده (همسر، پدر يا برادر...) درآيد و همواره در حريم بسته و محدود خانواده به‌سر برد و تا حد ممکن از آن بيرون نرود.
این پژوهشگر عنوان کرد: نمونه‌های برجسته اين قبيل زنان را می‌توان در پاره وسيعی از رساله‌های اخلاقی شاعران و ادیبانی چون «عنصری » و «قابوس‌ابن و شمگير» مشاهده کرد.
مسول آفرینش های ادبی حوزه هنری انقلاب اسلامی استان بوشهر تصریح کرد: در ادبيات عامه اين دسته از زنان، شخصيت‌هايی هستند که قادرند با توجه به قابليت‌هايی همچون چابکی و چالاکی و تردستی و روشن‌بينی و درايت و هوش سرشار و شجاعت و شهامت و بی‌باکی به اهداف خود دست يابند که خود شامل زن خوب و نيک‌سرشت یا بدذات و پليد می‌شود. در ميان شخصيت‌های خوب می‌توان به عنوان نمونه به شخصيت روح‌افزا در سمک عيّار اشاره کرد. مثال ديگر در زمينه زن باهوش و با درايت، شهرزاد در داستان هزار و يک شب است.
عرب زاده تاکید کرد: شعر غنايی جزء قديمی‌ترين انواع شعر فارسی است و در ادبيات ساير ملت‌ها هم در زمره کهن‌ترين انواع قرار دارد. به نظر می‌رسد معشوق زن مطرح در شعر غنايی، در اصل، يک ايزدبانو بوده است. بنابراين، توصيف او در زبان شعر، رمزی و استعاری است. اين استعاره‌ها همان صفات آسمانی و اساطيری ايزدبانوان را به عنوان الگوی نخستينه مطرح می‌کنند.
نمونه‌های زيادی از اين قبيل بازنمايی چهره زن را می‌توان در آثار بزرگانی چون «نظامی گنجوی و خاقانی و عنصری و حافظ و...» مشاهده کرد.
وی ادامه داد: در دسته چهارم ادبيات عارفانه بسياری از اشعار عرفانی فارسی می‌بينيم که از نظر صوفی زن گاهی سيمای جمال و کمال حق را می‌يابد و معشوقی الهی می‌شود و عشق به زن مترادف عشق به حق تلقی می‌شود. در اشعار عطار، مولانا و گاه جامی می‌توان نمونه‌هايی را يافت.
طی یک جمع‌بندی زنان ادیب آیینی از جایگاه بسیار رفیع و ارجمندی برخوردار است. شاعران زن در حوزه ادبیات دفاع مقدس، عاشورایی، انتظار، غدیر ، رضوی و.. فعالیت گسترده دارند.
این نویسنده گفت: از زنان ادیب آیینی مطرح می‌توان به نام هایی چون پروین اعتصامی، سیمین دانشور، طاهره صفار زاده، سپیده کاشانی، فاطمه راکعی، سیمین‌دخت وحیدی ، غزل تاجبخش، نرگس گنجی و... اشاره کرد.
وی در پایان ضمن قدردانی از زنان موفق در زمینه ادبیات آئینی استان بوشهر ابراز داشت: از زنان ادیب آیینی فعال در استان بوشهر می توان به مریم ترنج، طاهره غمخواره، شیرین تنگکیان، افسانه صیادی، عزت خلیفه زاده ، هاجر احمدی، سمیه رسولی، منصوره حکمت‌شعار، سیده وحیده حسینی، سیده محبوبه بصری، راضیه راستی نسب، راضیه باقرزاده، سیده محبوبه هاشمی زاده، زهرا تعجب، راضیه خصری، تقیه زنگنه، حدیث زنگنه، فاطمه میرزایی ، فاطمه دشتی، دریا افکارآزاد، زهرا فولادی‌هلیله ، فخرالسادات تقی زاده ، نرگس اسمعیلی ، کبری آذری، الناز رشیدی، مریم شیخیونی و زینب وطن خواه اشاره کرد.
انتهای پیام/* |