|
|
|
روایتی از حکایت تاریخی حماسه زنان نوغان |
|
|
|
یکی از حکایت تاریخی روایت زنان نوغان است که با وجود اهمیت آن، حتی بسیاری از زنان خراسانی از آن بی خبرند، در زمان شهادت امام رضا(ع) در آن فضای رعب و وحشت که کسی جرأت عزاداری و اظهار ارادت به امام شهید را نداشت، زنان نوغان و سناباد به میان آمدند آن ها برای راضی کردن همسرانشان با بخشیدن مهریه‌های خود، اجازه عزاداری برای مولایشان را کسب کردند و مویه کنان و بر سر و روی، زنان گرد جنازه امام خود جمع شده و به عزاداری پرداختند. |
|
|
از خراسان رضوی، بسیاری از جریان های تاریخی که به دست زنان شکل گرفته به دلایل مختلف در نقل روایت ها مورد بی توجهی و اهمیت و ارزش آن نادیده گرفته شده است، یکی از این حکایات، حکایت تاریخی زنان نوغان است که با وجود اهمیت آن، حتی بسیاری از زنان خراسانی از آن بی خبرند، در این گزارش
به این جریان تاریخی پرداخته می‌شود.
کلمة نوغان به معني «کرم ابريشم»یا «پيله» است و اصطلاح «نوغانداري» برای شغل پیله‌گری و پرورش کرم ابریشم به کار می رود، این شغل دارای پیشینه‌ای حدود ۴۰۰۰ ساله در جهان است کشور ما به دلیل داشتن توتستان های فراوان در زمینه تولید پیله و ابریشم دارای شهرت جهانی بوده چون کرم ها و لارو‌های ابریشم فقط از برگ درخت توت نر و بدون میوه تغذیه می‌کنند.
تاریخچه شهر مشهد نشان می دهد که درختان انبوه توت در این شهر اشتغال به حرفه خانگی نوغانداری را رایج کرده و باعث به وجود آمدن منطقه ای معروف در ولایت توس شد به نام شهر «نوغان» که بیشتر اهالی این محله به پیشه سخت نوغانداری و پرورش کرم ابریشم و تولید گران‌بهاترین نخ جهان، یعنی نخ ابریشم اشتغال داشتند، اغلب زنان این منطقه به دلیل وجود درختان توت در حیاط منزل خود نیز در این حرفه تخصص داشتند.
قبل از شهادت امام رضا علیه السلام نامی از شهر مشهد وجود نداشت و نوغان، از شهرهای معتبر و معروف ولایت توس، به شمار می رفت که نام آن مربوط به قبل از دوره اسلامی است با گسترش مشهد در سده هشتم نوغان جایگاه خود را از دست داد و به تدریج به صورت یک محله از شهر تازه تأسیس مشهد درآمد.
هسته اولیه مشهد کنونی را چهار بخش دروازه نوغان، پایین خیابان، بالا خیابان و سراب تشکیل می دهد، در حال حاضر محله نوغان از جنوب به حرم مطهر رضوی، از شمال به دروازه نوغان، از غرب به محله پاچنار و از شرق به محله پایین‌خیابان متصل است که درخت‌های توت هنوز هم در این مکان دیده می‌شود و همین درخت‌ها نشان‌دهنده نوغانداری در این محله است.
اگر بخواهیم محدوده شهر نوقان قدیم را در نقشه فعلی مشهد مشخص کنیم از نزدیکی حرم رضوی (دروازه نوغان) در محله راه آهن شروع می شده تا سمزقند و خواجه ربیع امتداد داشته است، خیابان طبرسی مشهد در گذشته خیابان نوغان نام داشته است.
امام‌رضا (ع) در تاریخ ۲۴ ذیقعده سال ۲۰۰ هجری قمری از مدینه به‌سوی مرو به دعوت مأمون عباسی حرکت کردند و هنگام رفتن به کاخ و لشکرگاه حمیدبن‌قحطبه طایی، والی سابق خراسان، از مسیر محله نوغان گذر کردند و مورد محبت و استقبال مردم این منطقه قرار گرفتند، اگر چه مامون در تمام دوران ولایتعهدی امام رضا(ع) در تلاش بود تا از محبوبیت ایشان بکاهد ولی مردم نوغان با اظهار ارادتشان به امام‌رضا (ع) نام این منطقه را در تاریخ شیعیان ماندگار کردند.
در روایات تاریخی آمده است که: امام هنگام ورود به خانه حمیدبن‌قحطبه طایی درکنار قبر هارون، مکانی را مشخص کرد و فرمود: «این موضع، تربت من است و من در این موضع، مدفون می‌شوم و به‌زودی خداوند متعال این موضع را محل تردد شیعیان و اهل محبت من قرار می‌دهد.
قدیمی‌ترین مسجد محله نوغان مسجد امام رضا(ع) است که حدود 1242 سال پیش امام را در همان مکان غسل و کفن کردند و تشییع پیکر ایشان توسط زنان نوغان از آنجا شروع شده که بر پیکر پاک امام حاضر شده و بر سر و سینه زنان و اشک ریزان برای امام خود عزاداری نمودند، در سال ۲۰۳ هجری قمری در حالی که حکومت سراسر ظلم و تزویر مامون عباسی جو خفقان بر جامعه حاکم کرده بود امام رضا(ع)را به مرو فراخواند و با اظهار دوستی و فریب امام را به شهادت رساند.
مامون پس از مسموم کردن امام(ع) نگران شورش مردم بود، یاسر یکی از خدمتگزاران امام می گوید: امام در روز آخر عمرشان به شدت ضعیف شده بودند، ایشان پس از خواندن نماز ظهر بعد از اینکه همه افرادی که در منزل بودند، غذای خود را خوردند، از شدت ضعف بی هوش شدند، صدای زنان و کنیزان به شیون بلند شد و صدای شیون و ناله تمام توس را فرا گرفت و چون شب فرا رسید، امام رضا (ع) به شهادت رسیدند.
مامون که نگران شورش مردم بود، از عموی امام خواست بین مردم رود و به مردم اعلام کند که فردا تشییع جنازه برگزار خواهد شد، محمد بن جعفر، عموی امام مردم را متفرق کرد و بعد از آن امام را در مسجدی در نوغان غسل و کفن کردند،از آنجا که در فضای رعب و وحشت موجود کسی جرأت عزاداری و اظهار ارادت به امام شهید را نداشت زنان نوغان و سناباد به میان آمدند آن ها برای راضی کردن همسرانشان با بخشیدن مهریه‌های خود، اجازه عزاداری برای مولایشان را کسب کردند و مویه کنان و بر سر و روی زنان گرد جنازه امام خود جمع شده و به عزاداری پرداختند.
بعد از شهادت امام رضا علیه السلام این منطقه، مشهد نام گرفت و از آن به بعد زنان نوغان برای نشان دادن عشق و ارادتشان به امام رضا علیه السلام نام فرزندان خود را برای اولین بار غلامرضا ، عبدالرضا و... نهادند و این نامها را رواج دادند.
این حرکت زنان نوغان که نشان دهنده اقدامی معنوی و ولایتمدارانه بوده در میان صفحات تاریخ گم شده و کمتر به آن پرداخته شده است هرچند هرساله زنان نوغان به تبعیت از مادرانشان، مراسم نمادین تشییع نمادین پیکر مطهر آقا علی‌ابن موسی‌الرضا(ع) را در همان محله نوغان از مسجد امام رضا علیه السلام تا حرم رضوی با در دست داشتن شاخه‌های گل برگزار می‌کنند، ولی این حرکت نمادین، بیشتر به صورت یک سنت هرساله تکرار شده ولی ارزش معنوی عمل ایشان و از خودگذشتگی بی بدیل این زنان در آن شرایط خفقان که نشان از ولایت مداری و تولی و تبری آنهاست در نظر گرفته نشده است.
این واقعه تاریخی و وقایع دیگری که حاکی از نقش بی بدیل زنان است مثل جریان زنان بنی اسد که سه روز بعد از حادثه کربلا موجبات دفن اجساد شهدا را فراهم کردند در حالیکه مردان جرأت نزدیک شدن به اجساد شهدا را نداشتند حاکی از آن است که در بسیاری از شرایط حساس تاریخی زنان گوی شهامت و شجاعت را از مردان زمانشان ربوده‌اند که متأسفانه کمتر به تحلیل این جریانات پرداخته شده است در بررسی اینگونه وقایع در می‌یابیم احساسات عاطفی زنانه که اغلب از آن به نقطه ضعف یاد می‌شود عامل بروز چنین رویدادهای شجاعانه‌ای بوده است.
نویسنده، ریحانه ایزدی
انتهای پیام/ |