|
یادداشت| دکتر فاطمه مهربان |
|
تحلیل شعارهای اقتصادی دو دهه اخیر؛ از آرمان‌گرایی به عمل‌گرایی |
|
|
|
تحلیل شعارهای اقتصادی دو دهه گذشته نشان می‌دهد که از 'رونق تولید' تا 'جهش تولید'، هر عنوان بخشی از یک استراتژی کلان برای تقویت اقتصاد درون‌زا را نمایان می‌سازد. |
|
|
به گزارش خبرگزاری زنان ایران در همدان، دکتر فاطمه مهربان دکترای علوم سیاسی و پژوهشگر به حوزه تمدن در تحلیل شعار سال طی یادداشتی نوشت: در بیش از دو دهه اخیر نام‌گذاری سال‌ها توسط رهبر انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌ویژه از سال ۱۳۸۰ با عنوان اقتدار ملی و اشتغال‌آفرینی خطوط راهبردی را ترسیم کرده که ریشه در دغدغه‌ای عمیق برای تقویت اقتصاد مقاومتی دارد. این نام‌گذاری‌ها‌که در ابتدا رویکردی اعتقادی داشتند به‌تدریج به سوی مسائل عینی‌تر متمایل شدند و از اواخر دهه ۷۰ اقتصاد به هسته مرکزی آنها تبدیل شد. شعار سال ۱۴۰۴ سرمایه‌گذاری برای تولید اوج این تکامل راهبردی است اما پرسش محوری این است:
آیا این شعار می‌تواند از یک ایده آرمانی به برنامه‌ای عملیاتی برای عبور از بحران بدل شود؟
تکامل راهبردی شعارها از آرمان‌گرایی تولیدمحور به عمل‌گرایی مالی
تحلیل شعارهای اقتصادی دو دهه گذشته روندی هدفمند را آشکار می‌کند. از «رونق تولید» (۱۳۹۸) تا «جهش تولید» (۱۳۹۹)، سپس «تولید پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها» (۱۴۰۰)«تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» (۱۴۰۱) و «مهار تورم رشد تولید» (۱۴۰۲)، هر عنوان بخشی از یک استراتژی کلان برای تقویت اقتصاد درون‌زا را نمایان می‌سازد. با این حال داده‌های میدانی از شکاف میان هدف‌گذاری و تحقق حکایت دارند
تورم بالا، بیکاری مزمن و کاهش قدرت خرید همچنان سایه‌ای سنگین بر معیشت مردم انداخته‌اند.
رهبر انقلاب بارها تولید را شاه‌کلید حل مشکلات اقتصادی خوانده‌اند
از قطع وابستگی به نفت تا تقویت پول ملی. در سال ۱۳۹۹ ایشان «جهش تولید» را «شعاری انقلابی» نامیدند که می‌تواند اعتماد ملی را بازسازی کند اما شواهد نشان می‌دهد که این جهش جز در بخش‌هایی محدود به زندگی روزمره مردم نفوذ نکرد. این تجربه زمینه‌ساز تداوم تأکید بر تولید شد تا در ۱۴۰۳ به «جهش تولید با مشارکت مردم» و در ۱۴۰۴ به «سرمایه‌گذاری برای تولید» ختم شود.
سرمایه‌گذاری در کانون توجه
بازتعریف پیش‌نیازهای تولید
شعار ۱۴۰۴ با برجسته کردن سرمایه‌گذاری از تمرکز صرف بر تولید به زیرساخت‌های مالی آن گذار کرده است. رهبر انقلاب در پیام نوروزی خود تأکید کردند جهش تولید و بهبود معیشت وابسته به تحقق سرمایه‌گذاری در تولید است.
این گزاره منطق راهبرد را روشن می‌کند تولید بدون پشتوانه مالی رویایی دست‌نیافتنی است و اقتصاد بدون تولید به بن‌بست می‌رسد.
شرایط کنونی اقتصاد ایران
تحریم‌های نفس‌گیر، تورم افسارگسیخته و افت قدرت خرید
این انتخاب را به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر بدل کرده است. در این بستر نگاه به ظرفیت‌های داخلی بیش از پیش حیاتی شده و شعار ۱۴۰۴ با هدف فعال‌سازی منابع مالی مردمی و دولتی درصدد روشن کردن موتور تولید است.
خودکفایی بازمهندسی‌شده
راهبردی برای رهایی از وابستگی خارجی
شعار ۱۴۰۴ با تکیه بر سرمایه‌گذاری برای تولید بار دیگر این اصل راهبردی را تأکید می‌کند که کلید گشایش اقتصادی ایران نه در مذاکرات خارجی، بلکه در توان داخلی است. این نگاه که ریشه در اقتصاد مقاومتی دارد بارها از سوی رهبر انقلاب مطرح شده است. ایشان در سال ۱۴۰۰ فرمودند:
"موفقیت ما در گرو تکیه بر خودمان بوده و شکست‌ها از نگاه به بیرون نشأت گرفته است"
این اصل ۱۴۰۴ را به نقطه‌ای کلیدی تبدیل می‌کند که می‌خواهد خودکفایی را از یک شعار نظری به یک برنامه عملیاتی ارتقا دهد.
رهبری در پیام نوروزی نقش دولت را تسهیل‌گری و نقش مردم را مشارکت فعال تعریف کردند. این مدل دوجانبه اگر با سیاست‌گذاری شفاف و انگیزه‌بخشی به سرمایه‌گذاران همراه شود می‌تواند اقتصاد را از تله وابستگی خارجی نجات دهد و به سوی پایداری سوق دهد.
ارزیابی واقع‌بینانه
موانع ساختاری در برابر ظرفیت‌های نهفته
اجرای شعار ۱۴۰۴ با چالش‌های ساختاری پیچیده‌ای مواجه است
نظام بانکی ناکارآمد بوروکراسی دست‌وپاگیر و فقدان اعتماد عمومی به سیاست‌های اقتصادی از جمله موانعی هستند که می‌توانند این راهبرد را زمین‌گیر کنند.
در مقابل ظرفیت‌هایی چون نیروی انسانی متخصص، منابع طبیعی غنی و تقاضای بالای بازار داخلی بستری استثنایی برای موفقیت فراهم می‌کنند.
تمایز ۱۴۰۴ نه در تغییر شعار بلکه در میزان عزم برای غلبه بر این موانع و بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها نهفته است. موفقیت این راهبرد به توانایی دولت در بازسازی اعتماد و به انگیزه مردم برای ورود به میدان وابسته است. بدون این دو ۱۴۰۴ نیز در معرض تکرار سرنوشت شعارهای پیشین قرار خواهد گرفت.
پسا شعار در آیینه تحلیل
۱۴۰۴ تحول یا تکرار
افق ۱۴۰۴ آزمونی تعیین‌کننده برای این راهبرد است. آیا سرمایه‌گذاری برای تولید از کاغذ به عرصه عمل خواهد رسید؟
پاسخ در گرو اصلاح ساختارها شفافیت در اجرا و هم‌افزایی دولت و ملت است.
اقتصاد ایران در مقطعی حساس ایستاده است ۱۴۰۴ می‌تواند سرآغاز یک دگرگونی باشد یا صرفاً یادآور وعده‌هایی که در پیچ و خم واقعیت رنگ باختند.
به قلم- فاطمه مهربان ، دکترای علوم سیاسی و پژوهشگر حوزه تمدن |