خبرگزاری زنان ایران

به گزارش خبرگزاری زنان ایران - به گزارش گروه استانی «زنان نیوز» از سیستان و بلوچستان؛ نرگس رحیمی، لیسانس علوم سیاسی در یاداشتی اختصاصی برای «زنان نیوز» نوشت: هویت خواهی در درون زنان ایران در تمامی دوران‌ها همواره همچون آتشی شعله ور بوده است اما با همه‌ی تفاوت‌ها و نابرابری‌های نابه جا به دلیل نبود شرایط لازم فکری، امکان شکل‌گیری حرکتی عمومی برای پاس داری از حقوق زنان و نوزایی ارج و منزلت آنان فراهم نبود. نقش وضعیت زنان در دوران قاجار با تأثیرپذیری از وضعیت حاکم بر جامعه از نظر سیاسی، اجتماعی، تا حدود زیادی محدود شده بود. با وجود این، آنان در برخی فعالیت‌های اجتماعی، مانند تفریحات دسته‌جمعی (در جمع زنان)، امورخیریه، گردهمایی‌ها و مراسم مذهبی، دخالت و مدیریت مستقیم در اداره منزل و تربیت فرزندان و در موارد معدودی نیز امور اقتصادی مانند اداره امور زمین‌های کشاورزی یا تولیدات صنایع دستی شرکت می‌جستند.

زنان در این دوران، در صحنه سیاست حضوری پنهان داشتند. به این ترتیب که به عنوان مادر، خواهر یا همسران شاه، با نفوذ بر وی به‌طور غیرمستقیم و به صورت واسطه قدرت بر برخی تصمیمات شاهانه اعمال نفوذ می‌کردند. به این ترتیب، زنان در جامعه ایرانی نیروی بالقوه و پنهانی بودند که مهارت‌های اجتماعی و فرهنگی را در سطحی محدود به دست آوردند، اما به دلیل نبودن شرایط اجتماعی و سیاسی مناسب نمی‌توانستند جایگاه مناسب خود را در اجتماع بدست آورند. نمونه‌ای بارز از زنان مبارز انیس‌الدوله (فاطمه) همسر ناصرالدین‌شاه و یکی از زنان قدرتمند و با نفوذ در حرم شاهی بود.

دربارۀ نفوذ او بر شخص شاه چنان اطمینان وجود داشت که گاه مقامات ایرانی و حتی اروپایی برای برخی مقاصد خود به او متوسل می‌شدند. وی اولین زن ایرانی است که از طرف چند دولت اروپایی صاحب نشان شد. او زمانی که میرزای شیرازی فتوا به تحریم تنباکو و توتون داد کسی که قلیان ناصرالدین‌شاه را شکست او بود و در جواب اعتراض شاه که گفته بود به دستور چه کسی تنباکو و توتون حرام شده است؟! گفت: همان که مرا به تو حلال نموده است.

این مشارکت سیاسی زنان صرفاً در تهران و در ماجرای تنباکو نبود بلکه در شهر‌های دیگر نیز بانوان نفرت خود را از عقد این قرارداد ننگین اعلام کردند. در تبریز به دعوت حاج میرزا جواد مجتهد، بازاریان حجره‌های خود را بستند اما در اثر ارعاب و تهدید مأموران نظامی مجبور به بازگشایی مغازه‌هایشان شدند. گویی مردان در برابر زورگویی‌های مستبدان ناگزیر به عقب‌نشینی می‌شدند اما در همین هنگام در تبریز زنی مبارز و شجاع به نام «زینب پاشا» به همراه عده‌ای از بانوان چادری به بازار آمد و مأموران را تهدید به برخورد مسلحانه و بازاریان را به بستن حجره‌های خویش تشویق کرد.

پس از شهامتی که بانوان تبریز از خود بروز دادند، بازار شهر به نشانه اعتراض به قرارداد رژی به طور کامل بسته شد و هزاران مرد مسلّح به شاه تلگراف کردند به هیچ عنوان زیر بار این قرارداد ننگ‌آور نمی‌روند. همچنین در شیراز نیز زنان از مبارزه با این امتیاز استعماری باز نماندند و در کنار مردان، به صحنه آمدند تا آن را لغو کنند. در آن زمان حکمران شیراز، سیدعلی اکبر فال اسیری را به جرم خطابه‌های تحریک‌آمیزش، پنهانی دستگیر و تبعید کرد. به دنبال این قضیه حدود ۴ هزار نفر زن و مرد به‌عنوان اعتراض در حرم احمد بن موسی(ع) و (شاهچراغ) جمع شدند و عده‌ای از اعتراض‌کنندگان اقدام به بستن بازار کردند. سپس مأموران حکومتی برای نظارت بر اوضاع با اسلحه در شهر به گشت‌زنی پرداختند. زنان عشایر نیز در این ارتباط مقاومت درخشانی از خود نشان دادند و همه روزه تلگراف تهدیدآمیزی درباره فسخ این قرارداد به تهران مخابره می‌کردند.

جنبش تنباکو نمونه‌ای از حرکت‌های اجتماعی و سیاسی است که زنان در آن نقش بسیار مهمی داشتند. این جنبش، نخستین تجربه حضور اعتراضی زنان پیش از انقلاب مشروطه است. این نخستین بار بود که زنان به عنوان بخشی از جامعه در قیام عمومی حضوری فعال داشتند. مشکل‌های اقتصادی و افزایش آگاهی زنان از اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه، در مشارکت فعال زنان در این قیام مؤثر بوده است. حضور و گاه پیشگامی زنان در جنبش تنباکو، حمایت از روحانیان، پیروی از فتوای مراجع تقلید و مبارزه‌های مسلحانه برای لغو امتیاز تالبوت، در پیروزی جنبش تنباکو نقشی بسیار مهمی داشته است. در کتاب «تحریم تنباکو»، نوشته ابراهیم تیموری نمونه‌ای از پیشگامی زنان در این جنبش به تصویر کشیده شده است.

در این کتاب می‌خوانیم که وقتی ناصرالدینشاه میرزای آشتیانی را تهدید به استعمال قلیان در انظار عمومی یا عزیمت به عتبات کرد، زنان پیشاپیش مردان دست به اعتراض زدند. پس از این خبر، هزاران نفر به خانه‌ی میرزای آشتیانی رفتند. در این حرکت نیز زنان پیشاپیش مردان حرکت می‌کردند. پس از آن معترضان به سوی قصر سلطنتی هجوم بردند. زنان درحالی‌که بر سرهای‌شان گل مالیده بودند فریاد اعتراض سر می‌دادند. جمعیت برای رسیدن به قصر باید از بازار عبور می‌کرد. زنان وقتی به «سبزه‌میدان» رسیدند، به بازارسرازیر شدند. هر دکانی را که باز بود، بستند. جمعیت مرد و زن با گریه و‌زاری خود را به ارگ سلطنتی رساندند.

مطالعه منبع‌های تاریخی نشان می‌دهد که زنان در جریان اعتراض به امتیاز توتون و تنباکو نقش برجسته‌ای داشته‌اند. ماموران دولتی علاوه‌بر آنکه به‌خاطر نامحرم‌بودن حق زدن زنان را نداشتند، این اقدام را کسر شاَن میدانستند. حفظ حرمت و عفاف زنان مورد توجه همه بود. تعرض به زنان و ضرب‌وشتم آنان ممکن بود موجب تحریک و خشم بیشتر شود. این مسأله باعث شده بود زنان در این وقایع بسیار مؤثر واقع شوند و بنا به این تجربه، در جنبش‌های دیگر نیز پیشگام شدند.

تقابل نهاد روحانیت با سیاست و رویارویی علمای شیعه با حکومت یکی از مهم‌ترین مقولات اجتماعی و تاریخی در یک صد سال اخیر می‌باشد. واقعه «رژی» یا همان جنبش تنباکو که با فتوای مذهبی میرزای شیرازی به اوج رسید، توانست بر سلطه انگلیسی‌ها آسیب و خلل جدی وارد کرده و نظام استبدادی قاجار را به چالش جدی فراخواند.

در نتیجه این واقعیت را نمی‌توان نادیده گرفت که با وجود حضور فعال زنان جامعه در جنبش تنباکو و اقدامات اصلاح‌طلبانه پس از آن به‌ویژه انقلاب مشروطیت، بهبود وضعیت زنان در جامعه ایران، مستلزم سواد و آگاهی عمیق بود.

انتهای پیام/