حضور کودکان در فضاي مجازي در عصر ارتباطات اگرچه گريزناپذير است، ولي الزامات بسياري را ميطلبد. کودکان نسبت به بزرگسالان ناآگاهتر و آسيبپذيرترند و محافظت از حريم خصوصي آنها در فضاي مجازي با ظرايف بيشتري همراه است.
به گزارش خبرگزاری زنان ایران - فضاي مجازي امکانات فراواني برايي کاربرانش فـراهم آورده است که دسترسي آزاد، سريع و آسان به اطلاعات و امکان به اشتراک گذاري دادهها ازجمله آنها است . کودکان نيز بـخشي از اين کـاربران هـستند که به موجب سن کم و استفاده زيادشان از اينترنت آنان را بوميان ديجـيتال نـاميدهاند. کودکان اينترنت را به عنوان ابزاري براي يادگيري، برقراري ارتباط، به اشتراک گذاري اطلاعات و مشارکت در زنـدگي اجـتماعيي بـه کار ميبرند.
استفاده از اينترنت و فضاي آنلاين ميتواند تمام جنبههاي زنـدگي کـودکان را تـحت تأثير قرار داده و در کنار فضايي که براي خودباوري و پيشرفت آنها ايجاد ميکند، چالشهـاي زيادي در حـوزههـاي مختلف نيز ايجاد کند. رابط? پيچيده بين به اشتراکگذاري دادههاي شخصي و حفظ حريم خصوصي در دنياي ديجيتال يکي از اين موارد است.
«پروانه فرامرزياني و باقر انصاري» با انتشار گزارشي تحت عنوان «شناسايي و ارزيابي راهکارهاي حمايت از حريم خصوصي کودکان در فضاي مجازي» به راهکارهاي حفاظت از حريم خصوصي کودکان در فضاي مجازي پرداخته است که شرحي اجمالي از آن در ادامه آمده است.
تهديدات پنهان حريم خصوصي کودکان در فضاي مجازي
باوجود اينکه کودکان معمولا در تجرب? ابزارهاي جـديد ديجـيتال پيشـگام هستند و نسبت به بزرگسالان علاقه و انگيزه بالايي براي استفاده از ابزارهاي ديجيتال دارند، تا بـه امـروز حقوق آنها در طراحي محيطهاي ديجيتال و مقرراتگذاري آن بسيار کم مورد بررسي و تـوجه قـرار گـرفته است .
کنشگران مختلفي ممکن است در نقض حريم خصوصي کودکان نقش داشته باشند. کسب وکـارها و بـازاريابها با اهداف گوناگون اطلاعات و دادههاي کودکان را جمعآوري کرده و رد پاي ديجيتال آنها را دنـبال مـيکـنند. خود کودکان به عنوان کاربر، توانايي درک آثار بلندمدت به اشتراکگذاري اطلاعاتشان را ندارند، بنابراين بـا انـتشار دادههـايشان، حريم خصوصي خود را در معرض نفوذ قرار ميدهند.
کودکان در تجربه ابزارهاي جـديد ديجـيتال پيشـگام هستند ولي حقوق آنها در طراحي محيطهاي ديجيتال و مقرراتگذاري آن بسيار کم مورد تـوجه قـرار گـرفته است
والدين و سرپرستان هم با به اشـتراکگـذاري تصاوير و اطلاعات کودکان در فضاي ديجيتال از بدو تولد دادههاي شخصي فرزندشان را در دسترس قرار ميدهند. مدارس، کـانونهـا و مراکز آموزشي، ورزشي، تفريحي و ... از جمله نهادهايي هستند که اطلاعات مختلف کودکان را بـه دلايل گـوناگون به دست آورده و براي استفادههاي آتي ذخـيره مـيکـنند.
شـناخت دقيق حـريم خـصوصي کـوکان در فضاي مجازي ميتواند موجبات آگـاهي کـنشگران را فراهم، از اعمال نظر سليقهاي در سياستگذاري و برنامهريزي براي آنها جلوگيري کـرده و تـدوين مقررات، قوانين و راهبردهاي مناسبتري را امـکان پذير کند.
اصول حاکم بر حقوق کودکان در فضاي مجازي
درک و محترم شمردن حقوق کودکان يک مسئوليت همگاني است و دولتها، صاحبان مشاغل ، والدين ، معلمها و ... همه در ارتقاء سطح آزادي بيان و حريم خصوصي در جهان ديجيتال مسئول اند.
پنـج اصـل کلي در رابطه با حقوق کودکان عبارت اند از:
1. کودکان حق بر حريم خصوصي و محافظت از دادههاي شخصي شان را دارند؛
2. کودکان حق آزادي بيان و دسترسي به اطلاعات از منابع مختلف را دارند؛
3. کودکان حق دارند در مـعرض مـسائلي که آوازه شـان را خدشه دار ميکند قرار نگيرند؛
4. حـق بــر حريـم خصوصــي و آزادي بيـان کـودکان بايـد مطابـق بــا رشــد تواناييهـاي آنهـا محافظـت شـود؛
5. کـودکان حـق دارنـد در مقابـل خشـونت و سوءاسـتفاده از حـق حـريـم خـصوصـي و آزادي بـيــان و خدشــهدار شــدن آوازهشـان بــه راههـاي جبــران خســارت دسترســي داشــته باشــند
ابعاد حريم خصوصي کودکان
حق بـر حـريم خصوصي داراي چندين بعد است . به طوري که جنبههاي فيزيکي، ارتباطي، اطلاعاتي و تـصميمگـيري حـريم خصوصي کودکان در جهان ديجيتال به هم ارتباط دارند.
خود کودکان به عنوان کاربر، توانايي درک آثار بلندمدت به اشتراکگذاري اطلاعاتشان را ندارند، بنابراين بـا انـتشار دادههـايشان، حريم خصوصي خود را در معرض نفوذ قرار ميدهند
حريم خصوصي فيزيکي کودکان توسط فناوريهـايي که تصاوير، رفتار و موقعيت آنلاين آنها را رديابي، جمعآوري و منتشر ميکنند تحت تـأثير قرار ميگيرد. حـريم خـصوصي ارتباطي زماني مورد تهديد است که پستها، مکالمات، پيامها و گفتگوهاي آنها توسط دولت يا ساير کنشگران رصد شود. حريم خصوصي اطلاعاتي آنها وقتي دادههاي شخصيشان جمع آوري، نگهداري و مورد پردازش قرار گيرد در معرض خطر است ؛ و حريم خصوصي تصميم گيري ايشان توسط ابزارهايي که دسترسي به اطلاعات سودمند را محدود ميکند تحت تأثير قرار ميگيرد.
يافتههاي پژوهش
راهکارهـاي حمايت از حريـم خصوصـي کـودکان در فضـاي مجـازي از ابعـاد مختلـف تشـکيل شـده اسـت . عوامل اجتماعـي (محيـط اجتماعـي )، شـرايط فرهنگـي (فرهنگ سـازي )، حقوقـي (قانونگـذاري ، الزامـات تهيـه رضايت نامـه، الزامـات دسترسـي )، وضـعيـت آمـوزشـي (سـواد رسـانهاي ، توليـد محتـوا، تفکـر انتقـادي، آمـوزش رسـمي، مديريـت دانـش، گسـترش حوزه سـواد و انديشـه ) ، شـرايط اقتصـادي (سـرمايهگذاري ) و نگرشهـاي مديريتـي (الزامـات فنـي ، سياسـتگذاري ، آموزشـي ، امنيت سـازماني ، حمايت نـهادي ) شــش مضمون فـراگير و 17 مضمون سـازمان يافته شناسايي شـده به عنـوان شـاخههاي اصلـي و تعيين کننـده در تدويـن راهکارهـاي حمايـت از حريـم خـصوصـي کـودک در فضـاي مجازي تبيين شـده اند.
نتيجه گيري
هـمان طور که يافتههـاي پژوهـش حاضر در حوزه اجتماعي و فرهنگي نشان مي دهد، بستر اجتماعي ازجمله همسالان، والدين و شرايط فرهنگي حاکم در رفتار کودک در فضاي آنلاين تأثيرگذار است . آن دسته از کاربران که متعلق به فـرهنگي با رعايت حريم خصوصي بالاتري هستند، اطلاعات کمي از خود در فضاي مجازي منتشر ميکنند. درحالي که کاربران متعلق به فرهنگهاي بازتر، به حريم خصوصي و قواعد آن پايبندي کمتري دارند. موقـعيت اقـتصــادي و اجـتــماعي والــدين و سن کـودکـان، در روشهاي حمـايت از حـريم خصـوصي آن تأثيــرگـذار است.
هنجارهاي فرهنگي و قوانين اجتماعي نقش مؤثري در فعاليتهاي فضاي مجازي دارند، بنابراين تمرکز بر مضامين اجتماعي و فرهنگي و بررسي فرصتهاي آن ميتواند راهکار مـناسبي در حـمايت از حـريم خصوصي کودکان در فضاي مجازي بـاشد.
يافـتههــاي پژوهش راهکار حقوقي را متشـکل از سـه مضمون سـازمان يافته قانونگذاري ، الزامـات تهيـه رضايت نامـه و الزامـات دسترسـي نشـان ميدهـد. در بـاب قـوانيـن حـمايـت از حـريم خصوصي در فضاي سـايبر در کنوانسـيون جرائم سـايبري 2001 بوداپسـت و هـمچنين قـوانيـن ايالات متحـده ، دسـتورالعملهاي اتحاديـه اروپا و يونيسـف مقررههايي بيان شـده و درحقـوق داخلـي ايران نيز در قانـون جرائم رايانه اي مصـوب 1388 و قانون تجـارت الکـترونيک مـصـوب 1385 قـواعـدي در ايـن بـاب بـه چشـم مي خـورد.
بـه روز بودن و صحـت اطلاعاتي که در مـورد کـودکان يـا از طـريق کــودکان جمـعآوري ميشـود و برخـورداري آنهـا از حق دسترسـي ، تصحيح يا حـذف دادهها بسـيار ضـروري اســت. در شــرايطي کـه دادههـاي شـخصي توسـط خود کـودکان ارائه شـده باشـد، حـق حـذف دادههـا نـيز ضــروري انـگاشـته ميشـود. همچنيـن در ايـن زمينه سـن ارائه رضايتنامـه در فضـاي ديجيتـال نيـز بايـد مدنظـر قــرار گـيرنـد. وقتـي سـني به عنـوان پايـه قانونـي بـراي ارائـه و پـردازش دادههـا در نظـر گرفتـه ميشـود، همين ســن بـراي درخـواسـت حـذف نيـز بايـد اعمـال شـود. درواقـع همان طـور کـه ارائـه رضايت نامـه آسـان اسـت ، ارائـه درخواسـت حــذف نـيـز بايـد آسـان باشـد؛ بنابرايـن وقتي کـودک يا والديـن آن ها درخواسـت حـذف دادههـا را ارائـه مـيکـننـد ارائه دهـنـدگان خدمـات اينترنتي بايـد منافع کـودک را در نظر گرفتـه و بـه درخواسـت آنها احتـرام بگذارند.
راهکار آموزشي از مـضامين سـازمان يافـته سواد رسانهاي ، توليد محتوا، تفکر انتقادي ، آموزش رسمي ، مديريت دانش و گسترش حـوزه سـواد و انديشه تشکيل شده است .
پيشنهاد ميشود محتواي آموزشي باهدف ارتقاي سطح سواد رسانه اي و سواد حريم خـصوصي بـراي کـودکان، متناسب باسن ، مهارتها، درک و تـواناييهـاي آنهـا توليد گردد. برنامههاي فرهنگي باهدف فرهنگسازي و تبديل موضوع حريم خصوصي کودکان در فضاي مجازي به دغدغه عمومي توسط رسانههـا سـاخته شـود.
حقوق حريم خصوصي کودکان در قالب برنامههاي کـودک بـه کودکان آموزش داده شود. رويه واحد و وضع مقررات در طراحي محصولات مبتني بر فناوري که مخصوص کودکان هستند يا کودکان نيز اسـتفاده مـيکـنند براي رعايت حقوق کودکان به طور پيش فرض يا با ارائه هشدارها و روش هـاي پيشگيرانه مناسب ايجاد گردد.
منبع:
پروانه فرامرزياني و باقر انصاري، «شناسايي و ارزيابي راهکارهاي حمايت از حريم خصوصي کودکان در فضاي مجازي»، فصلنامه علمي مطالعات فرهنگ ارتباطات، سال بيست و سوم، شماره پنجاه و نهم، پاييز ????
ايرنا
انتهاي پيام/م