خبرگزاری زنان ایران

به گزارش خبرگزاری زنان ایران - به گزارش خبرگزاری زنان ایران-بهرام پور عبدلی،دکترای تاریخ از تبریز در یادداشتی در پیرامون نقش سیاسی زنان در جنبش تنباکو نوشت:درطول تاریخ بیشتر مشاهده شده است زمانیکه مردم منافع جمعی وکلی را بر منافع شخصی ترجیح دادندومتحد شدند همیشه موفق بودند یکی از مثالهای بارز نقش سیاسی زنان در جنبش تنباکو می باشدکه زنان متحد شدندواز هیچ جیزی نهراسیدندوبرای پیشبرد اهداف خود متحد شدند. وبرای روشن شدن مطلب مقدمتا
واگذاری امتیاز انحصاری توتون وتنباکو را می آوریم.
اندیشه انحصارتجارت توتون وتنباکورا نخستین بار محمدحسن خان اعتمادالسلطنه وزیرانطباعات
ناصرالدین شاه مطرح کردودر پی سفرسوم ناصرالدین شاه به اروپا درسال 1269شمسی که به
تشویق وزیر مختار انگلیس درایران انجام گرفته بود.دولت انگلیس فرصت مناسب رابرای کسب امتیاز انحصار توتون وتنباکو را بدست آورد.
ناصرالدین شاه که برای تامین هزینه ی سفرهای خودبه اروپا با مشکلات مالی مواجه بود بااعطای
امتیازموافقت نمود و پس از مراجعت به ایران در رجب 1307ه.ق قراردادی را با تالبوت منقعد نمود.
بدین ترتیب در 28رجب 1307 امتیاز تجارت توتون وتنباکو به مدت پنجاه سال به تالبوت اعطا گردید.مطابق این قرار داد شرکت رژی متعهد گردید که در ازای انحصار خریدوفروش توتون وتنباکوی
ایران به مدت پنجاه سال سالانه مبلغ 15هزار پوند استرلینگ به همراه یک چهارم سود خالص خود را
به شاه بپردازد.
کمپانی رژی در آغاز بصورت ناشناخته به فعالیت می پرداخت اما هنگامیکه به استناد فصل نهم امتیازنامه امتیاز خود رابه شرکت شاهنشاهی تنباکوی ایران فروخت وبا مخالفت های گسترده ای
از سوی مردم وروحانیون مواجه شد.
درآغازعده ای از بازرگانان به همراه امین الدوله نزد شاه رفتند وبه انحصار تجارت تنباکو اعتراض
کردند. این اعتراض موجب شدکه دولت به انگیزه دلجویی از آنان مهلت شش ماهه ای برای فروش ذخایر توتون وتنباکوی تاجران قائل شود.بااین حال مهلت فوق نیز نمی توانست خسارات ناشی از واگذاری امتیاز را جبران سازد.
پس از آنکه شرکت رژی حدود 200هزاراز اتباع دولت بریتانیا ومستعمرات آن را بعنوان کارکنان شرکت به ایران آورد وبه شهرهای مختلف فرستاد.زنگ هشدار برای ایرانیان به صدا در آمد.چراکه با حضورآنها در حدود 100هزار مبلغ مسیحی وارد ایران شدند وضمن بنای کلیسا در مناطق مختلف دختران ایرانی را نیز به امور پرستاری در بیمارستان و.... وا داشتند.در تهران واکثر شهرهای ایران کافه هایی با انواع وسایل قمارو رقص های محلی ومشروبات الکلی پدید آوردند.
این اقدامات روحانیون را به دلیل متزلزل شدن اساس این واستقلال کشور توسط قدرت بیگانه ومغایرت امتیازات با قاعده نفی سبیل به تحریم تنباکو ترغیب نمود.
نخستین اعتراض ها توسط سیدعلی اکبر اسیری داماد میرزای شیرازی واز علمای برجسته ی شیراز آغازشد.
علی رغم تمام خشونت های حکام مقاومت مردمی ادامه یافت وقیام مردم شیراز به تبریز,مشهد,اصفهان
,تهران ودیگرنقاط ایران گسترش یافت.
دراواخر ربیع الثانی 1309 در تهران شایع شد که حکمی از میرزای شیرازی درباب تحریم استعمال دخانیات صادر وبه اصفهان مخابره شده است.متن چنین است:
«بسم الله الرحمن الرحیم ،الیوم استعمال تنباکو وتوتون بِاُیِ نحوٍکان در حکم محاربه با امام زمان
علیه السلام است.»
باصدور این فتوا،مردم از همه اصناف وحتی اقلیت های مذهبی مبا رزه سیاسی علیه این قرارداد را یک وظیفه ی شرعی وتکلیف الهی دانستند وقلیانهارا شکستند وتوتون وتنباکو را به آتش کشیدند.حرم سرای شاه نیز از استعمال دخانیات پرهیز کردند.انیس الدوله سوگلی ناصرالدین شاه دستور جمع آوری قلیانهارا صادر نمود.
در سوم جمادی الثانی 1309 مردم پس از آگاهی از تصمیم میرزای آشتیانی مبنی بر خروج از دارالخلافه در منزل وی در محله سنگلج اجتماع کردندو از آنجا به سمت میدان ارگ وکاخ گلستان رفتند.زنان پیشاپیش مردان خطاب به شاه {گفتند}فریاد زدند ونگرانی خود را نسبت به بیرون کردن علما از شهر اعلام وتاکید می کردند که دولت قصد دارد دین آنها را ازبین ببرد تا فرنگیان برمردم سلطه یابند.
نزدیک ظهر زنان دسته دسته به منزل میرزای آشتیانی آمدند وتا وقتی جمعیتشان زیاد شد ،زنها جلو ومردان از دنبال بطرف قصر سلطنتی روانه گشتند.منظره جمعیت زنان که با روبند سفیدوپیچه وچاقچور که اغلب روسری خود را لجن مالیده ،شیون وناله می کردند ویاعلی ویاحسین می گفتند؛بسی دلخراش بود.
جمعیت زنان به سوی محل استقرار شاه روانه گردیدند وچون به میدان ارک رسیدند فریاد وشیون آنان شدت یافت و می گفتند چرا تن به قرار دادی استعماری وذلت آور داده شده است.
با شدت گرفتن مخالفت روحانیون وفتوای میرزا حسن شیرازی مبنی بر منع استعما توتون وتنباکو،
اعتراضات به حدی گسترده شد که به زنان حرم شاه نیز سرایت کرد.آنان نیز در اعتراض به شاه
وقراردادتنباکو،تمامی قلیانها را در حرم شاهی شکستند.
مشارکت سیاسی زنان صرفا در تهران ودر ماجرای تنباکو تمام نشد بلکه در شهرهای دیگر نیز بانوان نفرت خود را از عقد چنین قرار دادی ننگین اعلام می کردند.در تبریز به دعوت حاج میرزا جواد مجتهد،
بازاریان حجره های خود را بستنداما در اثر ترس وتهدید ماموران نظامی مجبور با باز گشایی
مغازه هایشان شدند.در همین هنگام زنی مبارز بنام زینب پاشا به همراه عده ای از بانوان چادری به بازار آمدندو ماموران را تهدید به برخورد مسلحانه وبازاریان را به بستن حجره هایشان تشویق نمودند.
پساز شهامتی که بانوی تبریزی از خود نشان دادند .بازارشهر به نشانه اعتراض به قرار داد رژی بطور کامل بسته شد وهزاران مردم مسلح به شاه تلگراف کردند وبه هیچ عنوان زیر بار چنین قرارداد ننگین نمی روند.
در شیراز نیز زنان از مبارزه با این امتیاز استعماری باز نماندند ئدر کنار مردان به صحنه آمدند ؛آن را لغو کنند.به دنبال تضاهرات ودر گیری های مردم،قرارداد تنباکو از طرف دولت ایران لغو شدو برای اولین بار ،نظر مردم در مقابل نظر حکومت به پیروزی رسیدوتوسط دولتیان اجرا شد.
اگر با دیدگاه دقیق تر به موضوع مشارکت زنان در نهضت تنباکو نگاه کنیم،جنبش تنباکو یک روی سکه برای حضور وفعالیت سیاسی زنان در جامعه بود.زنان پس از جنبش تنباکو نیز البته بصورت مخفیانه به فعالیت سیاسی مبادرت نمودندو در جلسات شرکت می کردند ودوشادوش مردان کارهایی جهت خدمت به کشور ودین انجام می دادند .
آنچه تحت عنوان فعالیت سیاسی زنان در ایران عصر قاجاریه به ویژه در جنبش تنباکو شکل گرفت؛
در واقع برآمده از یک حرکت ملّی و عمومی بود که تحرکات وفعالیت های زنان نیز بخشی از آنان را شامل می باشد به عبارتی این حرکت ملّی،زنان را بعنوان یک نیروی بالقوه اجتماعی تحریک کرد ؛با این همه حتی پس از پیروزی مشروطه،با اینکه حرکات زنان تا حدودی قالب وشکل زنانه به خود گرفت،به دلیل کم عمق بودن وهمه گیر نبودن ،توان بر هم زدن برخی موانع موجود برسر راه جنبش زنان را نداشت.
این واقعیت را نمی توان نادیده گرفت که با وجود حضور فعال زنان جامعه در جنبش تنباکو واقدامات اصلاح طلبانه پس از آن به ویژه انقلاب مشروطیت،بهبود وضعیت زنان در جامعه ایران،مستلزم سواد وآگاهی عمیق بود.زنان در هر عصری لازم بود دست به اقداماتی میزدند تا دشمنان نتوانند به کشور ودین خیانتی کنند.
اقدامات زنان در کنار مردان در هر دوره ای قابل تحسین است و نمی توان اقدامات سیاسی زنان را نادیده گرفت .