خبرگزاری زنان ایران

به گزارش خبرگزاری زنان ایران - تهران - در بررسی مسیر حوادث منجر به پیروزی انقلاب اسلامی، قیام ۲۹ بهمن تبریز به عنوان نخستین حلقه زنجیره‌ای شناخته می‌شود که قیام ۱۹ دی قم را به سایر قیام‌های پی‌درپی در سراسر ایران متصل کرد.
با مشورت آیت‌الله قاضی طباطبایی، تصمیم گرفته شد که به مناسبت چهلمین روز شهدای قیام ۱۹ دی قم، مراسمی بزرگداشت در تبریز برگزار شود. قیام ۱۹ دی، که به عنوان عامل اصلی تحریک و شتاب‌دهنده نهضت انقلاب اسلامی شناخته می‌شود، واکنشی خشمگینانه از سوی مردم انقلابی قم نسبت به مقاله‌ای در روزنامه اطلاعات با عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاهی» بود. این مقاله که به امضای مستعار امد رشیدی مطلق منتشر شده بود، به تمجید از اصلاحات ارضی و انقلاب سفید شاه پرداخته و امام خمینی را به عنوان همکار خوانین مورد اهانت قرار داده بود.
به همین منظور، در روز جمعه ۲۸ بهمن ۱۳۵۶، اعلامیه‌ای با عنوان دعوت مردم به برگزاری مراسم چهلم شهدای قم در مسجد قزل لی و سطح شهر پخش شد. این اعلامیه به امضای ۱۱ نفر از علما و روحانیون از جمله آیت‌الله قاضی طباطبایی، آیت‌الله غروی، آیت‌الله قزلجه‌ای و آیت‌الله انگجی رسید.
یکی دیگر از پیش‌زمینه‌های این قیام را می‌توان در مسجد شعبان تبریز جستجو کرد، جایی که در آن زمان به پایگاه انقلابیون تبدیل شده بود. هر شب مردم در این مسجد گرد هم می‌آمدند و یکی از روحانیون مبارز به منبر می‌رفت تا با حضور آیت‌الله قاضی به افشاگری علیه رژیم پهلوی بپردازد. همچنین، اعلامیه‌های امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه) برای مردم قرائت می‌شد.
نحوه قیام:
در ساعت ۹ صبح روز ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، مردم تبریز به منظور شرکت در مراسم اربعین در مقابل مسجد قزل لی تجمع کرده بودند و منتظر آغاز مراسم بودند. در این حین، حق شناس، رئیس کلانتری ناحیه شش، دستور داد درب مسجد را ببندند. وقتی او دوباره به محل برگشت و دید که مردم همچنان در حال رفت و آمد هستند، با لحنی توهین‌آمیز گفت: «مگر من نگفته بودم در این طویله را ببندید!» این سخنان او خشم مردم را برانگیخت و یکی از جوانان حاضر به او پاسخ داد. این اقدام باعث شد که همهمه و شور و هیجان در میان مردم ایجاد شود و آنها به حرکت درآمدند.
در همین زمان، نیروهای شهربانی شروع به تیراندازی کردند و محمد تجلایی، نخستین فردی بود که در آن روز به دست سرگرد حق شناس به قتل رسید. این واقعه موجب شد تا مردم به خروش بیفتند و جنازه شهید تجلایی را بر دوش خود گرفته و تظاهرات گسترده‌ای را آغاز کنند.
مردم به سمت مرکز شهر حرکت کردند و جوانان انقلابی با آتش زدن سینماها، مشروب‌فروشی‌ها، مقر حزب رستاخیز و بانک صادرات (که متعلق به بهائی‌ها بود) خشم خود را نسبت به رژیم ابراز کردند. آنها شعارهایی نظیر «مرگ بر شاه» و «درود بر خمینی» سر دادند که تا آن زمان به صورت علنی بیان نمی‌شد. تمام شهر به تظاهرات پرداخت و نیروهای شهربانی قادر به مقابله با این خروش مردمی نبودند. مردم کنترل شهر را از دست مأموران رژیم خارج کردند.
حوالی ظهر، به دستور آزموده، استاندار آذربایجان، ارتش وارد عمل شد و با کامیون‌های پر از سرباز و تانک‌های خود صحنه‌ای خونین ایجاد کرد. در نتیجه این اقدامات، ده‌ها نفر کشته و صدها نفر زخمی شدند.
عکس العمل شاه:
واکنش شاه به قیام تبریز نشان‌دهنده نگرانی‌های او از تبعات این حرکت مردمی بود. با توجه به نزدیکی جغرافیایی تبریز به شوروی سابق، رژیم شاه تلاش کرد تا این قیام را به عوامل خارجی، به ویژه کمونیسم، نسبت دهد. این اقدام در واقع تلاشی برای منحرف کردن افکار عمومی و توجیه سرکوب‌های بعدی بود.
رژیم شاه برای اثبات ادعای خود هیچ‌گونه شواهد قاطعی ارائه نکرد و تنها با استناد به تاریخچه‌ای مانند حکومت سید جعفر پیشه‌وری و سایر جریانات انحرافی در این منطقه، سعی کرد قیام تبریز را مشابه آن‌ها جلوه دهد. این رویکرد نه تنها به بی‌اعتباری ادعاهای رژیم انجامید، بلکه باعث افزایش خشم و نارضایتی مردم نیز شد.
عکس العمل امام خمینی:
شاید یکی از زیباترین پیام‌های امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) به ملت، پیامی بود که به مناسبت قیام ۲۹ بهمن سال ۵۶ تبریز صادر کردند. این پیام مملو از محبت و احترام ایشان به مردم غیور تبریز بود. ایشان فرمودند:
«سلام بر مردم شجاع و متدین آذربایجان عزیز! درود بر مردان بزرگ و جوانان غیرتمند تبریز! درود بر کسانی که در برابر رژیم خطرناک پهلوی ایستادگی کردند و با فریاد "مرگ بر شاه" بر دروغ‌پردازی‌های او خط بطلان کشیدند! زنده باد مردم مجاهد تبریز که با نهضت عظیم خود، ضربه‌ای محکم بر دهان یاوه‌گویانی زدند که با تبلیغات خود، "انقلاب خونین استعمار" را که ملت شریف ایران به شدت با آن مخالف است، "انقلاب سفید شاه و ملت" می‌نامند و این نوکران بیگانه را نجات‌دهنده کشور معرفی می‌کنند.
من نمی‌دانم چگونه می‌توانم به اهالی محترم تبریز و به مادران داغدیده و پدران مصیبت‌دیده تسلیت بگویم. چگونه می‌توانم این قتل‌عام‌های مکرر را محکوم کنم…»
قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ در تبریز به عنوان یکی از نقاط عطف و کلیدی در تاریخ انقلاب اسلامی ایران شناخته می‌شود. در بسیاری از آثار و کتب مرتبط با ریشه‌های این انقلاب، قیام تبریز به عنوان یکی از عوامل اساسی و تأثیرگذار مطرح شده است. این قیام نه تنها به گسترش سنت «چهلم‌ها» در سراسر کشور کمک کرد، بلکه موجب شد که شور و هیجان مردمی از یک شهر به شهرهای دیگر منتقل شود؛ به طوری که بعد از تبریز، شهرهای یزد، شیراز، جهرم، کازرون و در نهایت تمام ایران به پا خواستند.
ماهیت این قیام اسلامی و مذهبی بود، چرا که ریشه‌های آن در مساجد و آموزه‌های مذهبی نهفته بود و الهام‌بخش آن مراجع و علمای دین بودند. رهبر انقلاب اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای، در سفر خود به تبریز و در سخنرانی‌ای که در بازار این شهر ایراد کردند، به نقش مهم تبریز در مبارزه با رژیم شاه اشاره کردند و گفتند: «این تبریز، همان تبریزی است که نخستین ضربه را بر پیکر شاه بعد از مردم قم وارد کرد و هنوز هم سرآمد مبارزان و مجاهدان است». این سخنان نشان‌دهنده اهمیت و تأثیرگذاری تبریز در روند شکل‌گیری انقلاب اسلامی بود.