خبرگزاری زنان ایران

به گزارش خبرگزاری زنان ایران - توسعه بی‌رویه رسانه‌ها، فراگیری شبکه‌های اجتماعی، دسترسی آسان به تلفن‌های همراه و نبود نظام‌های نظارتی کارآمد سبب شده است که حتی کودکان در سنین پایین، مستقیم یا غیرمستقیم با اخبار فجایع انسانی، جنگ‌ها، مرگ و حوادث دلخراش مواجه شوند. این پدیده، اگرچه ممکن است برای بزرگسالان صرفاً بخشی از واقعیت‌های روزمره قلمداد شود، برای کودکان، پیامدهای روانی، اجتماعی و حتی جسمی عمیقی دارد که می‌تواند روند رشد و بالندگی آن‌ها را به‌طور بنیادین مختل کند.
دوران کودکی، دوره‌ای است که هویت فردی، ساختار روانی، ظرفیت‌های هیجانی و مهارت‌های اجتماعی کودک به‌تدریج شکل می‌گیرد. ذهن کودک، در این مرحله، همچون لوحی سفید و بسیار تأثیرپذیر است و هر محرک بیرونی، به‌ویژه تصاویر و اخبار منفی، می‌تواند در ناخودآگاه او ثبت شود و اثرات بلندمدتی بر شخصیت او بر جای گذارد. مطابق یافته‌های روان‌شناسی تحولی، مواجهه مکرر با صحنه‌های خشونت، خون‌ریزی یا اخبار مرگ، سطح اضطراب، ترس‌های بیمارگونه (فوبیا)، اختلالات خواب، انزواطلبی، پرخاشگری و حتی افسردگی را در کودکان افزایش می‌دهد.
مسئولیت دولت‌ها و خانواده‌ها از منظر حقوقی و اخلاقی
از منظر حقوقی، ماده ۱۹ کنوانسیون حقوق کودک، دولت‌ها را ملزم می‌سازد تا تمامی تدابیر مناسب را برای حمایت از کودکان در برابر هر نوع خشونت، آسیب یا بدرفتاری به کار گیرند. در همین راستا، «حق بر سلامت روان» به‌عنوان بخشی از حق بر سلامت (ماده ۲۴ کنوانسیون) تأکید می‌کند که دولت‌ها مکلف به تضمین رشد کامل جسمی، ذهنی و روانی کودک‌اند. خانواده‌ها نیز، به‌عنوان نخستین نهاد حمایتی، وظیفه دارند محیطی ایمن و آرام برای فرزندان خود فراهم کنند، از مواجهه نابهنگام آن‌ها با اخبار و تصاویر مخرب جلوگیری کنند و مهارت‌های لازم برای درک و مواجهه با بحران‌ها را در کودکان تقویت کنند.
رسانه‌ها و اخلاق اطلاع‌رسانی
رسانه‌ها نیز نقش کلیدی در این چرخه ایفا می‌کنند. رعایت اصول اخلاقی رسانه‌ای، شامل اصل «حداقل‌گرایی آسیب»، ایجاب می‌کند هنگام تهیه و پخش اخبار و تصاویر، به گروه‌های آسیب‌پذیر از جمله کودکان توجه جدی شود. انتشار تصاویر خشونت‌آمیز بدون هشدار یا محدودیت سنی، به نوعی نقض حق بر سلامت روان مخاطبان کم‌سن محسوب می‌شود. در جوامع پیشرو، تدوین دستورالعمل‌های دقیق و شفاف برای تفکیک محتوای مناسب برای کودکان از محتوای آسیب‌زا، گام مهمی در این راستا بوده است؛ اما در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، این خلأ قانونی و سیاستی به‌وضوح احساس می‌شود.
آثار اجتماعی و بین‌نسلی بی‌توجهی به سلامت روانی کودکان
غفلت از سلامت روانی کودکان، صرفاً آسیبی فردی نیست؛ بلکه تبعات گسترده‌ای بر آینده اجتماعی و توسعه پایدار یک کشور خواهد داشت. کودکانی که در معرض اخبار ترسناک و تصاویر خشونت‌آمیز قرار می‌گیرند، ممکن است در بزرگسالی شهروندانی مضطرب، کم‌اعتماد به نفس، غیرهمدل یا حتی خشونت‌طلب شوند. این آسیب، به‌تدریج، بنیان‌های همبستگی اجتماعی، مشارکت مدنی و اخلاق عمومی را متزلزل می‌کند و در بلندمدت، بروز ناهنجاری‌های اجتماعی، افزایش بزهکاری و افول سرمایه اجتماعی را به‌دنبال خواهد داشت.
راهکارهای پیشنهادی چیست؟
جهت جلوگیری از این بحران روانی، لازم است تدابیر فوری و میان‌مدت اتخاذ شود:
آموزش خانواده‌ها: توانمندسازی والدین در زمینه مهارت‌های سواد رسانه‌ای، روش‌های گفتگو با کودک، و نحوه فیلتر کردن محتواهای نامناسب؛
ایجاد چارچوب‌های قانونی شفاف: تدوین و اجرای قوانین سخت‌گیرانه در خصوص انتشار تصاویر خشونت‌آمیز، با ضمانت‌های اجرایی مشخص؛
ارتقای سواد رسانه‌ای در مدارس: آگاهی‌بخشی به کودکان در قالب کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای تفکیک محتوای واقعی از محتوای ساختگی و مدیریت احساسات؛
نظارت مستمر بر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی: اعمال نظارت پیشگیرانه و تخصصی به‌ویژه بر پلتفرم‌های محبوب کودکان.
گسترش خدمات سلامت روان عمومی: دسترسی آسان به مشاوره‌های روان‌شناسی کودک و خدمات حمایتی روانی در مراکز آموزشی و درمانی.
حفظ سلامت روانی کودکان، نه یک انتخاب، بلکه تکلیف مشترک والدین، دولت‌ها، رسانه‌ها و کل جامعه است. اگر جامعه‌ای بخواهد نسل آینده‌ای سالم، خلاق، همدل و کارآمد داشته باشد، باید از امروز سرمایه‌گذاری جدی بر سلامت روانی فرزندان خود انجام دهد. در جهانی که تصاویر و اخبار تلخ هر لحظه در حال انتشار است، مراقبت از روان حساس کودکان، وظیفه‌ای انسانی و حقوقی است که غفلت از آن، خسارتی جبران‌ناپذیر بر پیکره اجتماع وارد خواهد ساخت.
این یادداشت، نه صرفاً هشدار، بلکه فراخوانی برای بازاندیشی عمیق در سیاست‌ها، آموزش‌ها و مسئولیت‌های جمعی ما در برابر آیینه فردای جامعه ـ یعنی کودکان ـ است.
*حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان
ایرنا
انتهای پیام/م